Evenwicht tussen grondwateroverlast en -onderlast

In verschillende delen van Amsterdam komt zowel grondwateronderlast als -overlast voor. Te lage grondwaterstanden kunnen leiden tot verzakkingen en aantasting van houten funderingen, terwijl te hoge standen wortelgroei van bomen beperken en vochtproblemen veroorzaken in woningen. Om deze schommelingen te beperken, past Waternet op diverse locaties Actief Grondwaterpeilbeheer (AGWP) toe. AGWP combineert drainage bij hoge grondwaterstanden met infiltratie bij lage standen, waardoor pieken en dalen worden afgevlakt. De systemen werken in directe verbinding met oppervlaktewater en zorgen zo voor een stabieler grondwaterniveau.

Richtlijnen voor duurzaam en klimaatbestendig grondwaterpeilbeheer

BZ Ingenieurs & Managers heeft in opdracht van Waternet het Programma van Eisen (PvE) voor verschillende AGWP systemen opgesteld. Voorbeelden hiervan zijn Drainage-Infiltratie (DI), Drainage-Transport (DT) en Drainage-Infiltratie-Transport (DIT). Het PvE biedt duidelijke richtlijnen en een helder afwegingskader voor het ontwerp, de aanleg, het beheer en onderhoud van verschillende grondwatersystemen. Het doel: beter grip krijgen op grondwaterfluctuaties en het beperken van schade aan bebouwing en groen.

Praktisch kader voor duurzaam grondwaterbeheer

Met het Programma van Eisen beschikt Waternet over een helder en praktisch kader voor de verdere implementatie van actief grondwaterpeilbeheer in Amsterdam. In het Programma van eisen komen onze technische kennis, beleid en de uitvoeringspraktijk samen. BZ draagt zo bij aan duurzaam en klimaatbestendig grondwaterbeheer in stedelijk gebied.

De gemeente Hengelo wil beter omgaan met de gevolgen van klimaatverandering: nattere winters, drogere zomers en toenemende grondwateroverlast. In opdracht van de gemeente ontwikkelde BZ Ingenieurs & Managers (BZIM) het nieuwe Grondwaterbeleid en Grondwaterprogramma 2023–2027. Dit vormt het kader voor duurzaam grondwaterbeheer en klimaatadaptatie binnen de stedelijke omgeving.

Integrale aanpak van grondwateroverlast en verdroging

Het beleid richt zich op het beheer van het ondiepe grondwater binnen de bebouwde kom, waar te hoge of te lage grondwaterstanden schade en overlast kunnen veroorzaken. We ontwikkelden een integrale grondwatervisie met praktische maatregelen tegen zowel grondwateroverlast als verdroging van stedelijk groen. In het uitvoeringsprogramma zijn concrete maatregelen uitgewerkt. De maatregelen variëren van drainages en infiltratievoorzieningen tot ondergrondse waterbuffers en vergroening van de openbare ruimte.

Deskundigheid en samenwerking

We verzorgden het volledige traject – van analyse en beleidsontwikkeling tot uitvoeringsstrategie en kostenraming – en bracht hierbij diepgaande kennis van het stedelijke grondwaterbeheer in. Door nauwe samenwerking met gemeentelijke afdelingen is een uitvoerbaar, toekomstgericht plan ontstaan dat aansluit op de Omgevingswet en de ambities van een klimaatbestendige stad.

Resultaat

Met dit vernieuwde grondwaterbeleid beschikt Hengelo over een toekomstgericht kader om de grondwateroverlast én droogteproblemen structureel aan te pakken.

De Provincie Gelderland heeft de monitoring van (grond-)waterstanden in een groot aantal natuurgebieden overgenomen van Natuurmonumenten. Om de circa 250 meetpunten geschikt te maken voor telemetrische metingen, was een grondige ombouw en modernisering noodzakelijk. Veel bestaande peilbuizen en schutkokers waren niet geschikt voor telemetrie.

Onze aanpak

We hebben beoordeeld welke herstel- of ombouwwerkzaamheden nodig waren om telemetrie mogelijk te maken. Waar aanpassingen niet mogelijk bleek, is in overleg met de provincie een nieuw meetpunt ontworpen. Samen met de provincie hebben we drie veldwerkbureaus geselecteerd voor de uitvoering van de ombouw. BZIM verzorgde de projectcoördinatie en inhoudelijke begeleiding, inclusief de afstemming met Natuurmonumenten, pachters en terreinbeheerders. Door onze ervaring met veldwerkprocessen en telemetrische meetnetten zorgden we voor een soepel verloop van de werkzaamheden.

Aanbesteding en begeleiding

Daarnaast heeft BZIM de provincie ondersteund bij de inhoudelijke voorbereiding van de openbare aanbesteding voor het nieuwe grondwatermeetnet Natuur (2025–2030). We hebben gezorgd voor een helder Programma van Eisen en
kwaliteitscriteria waarop de inschrijvingen werden beoordeeld. Dit heeft geleid tot een transparant aanbestedingsproces en een goed onderbouwde gunning.

LESA Hierdense Beek

In het kader van de landschappelijke ecologische systeemanalyse (LESA) van de Hierdense Beek is een nieuw grondwatermeetnet nodig. Wij verzorgden hiervoor het Programma van Eisen, de onderhandse aanbesteding en de begeleiding van de uitvoering. Onze adviseurs stemden het werk zorgvuldig af met eigenaren en pachters, en bepaalden de filterstellingen op basis van de aangetroffen bodemopbouw.

Het resultaat

Door onze kennis van veldwerk en telemetrie beschikt de provincie nu over een toekomstbestendig, telemetrisch meetnet voor betrouwbare monitoring van grond- en oppervlaktewaterstanden in haar natuurgebieden.

Tussen Losser en Beuningen stroomt de rivier de Dinkel door het Natura2000 gebied Dinkelland. Waterschap Vechtstromen en Provincie Overijssel slaan hier de handen ineen bij het invullen van de opgaven vanuit Natura2000 (N2000) en Kaderrichtlijn Water (KRW).

Samen met gebiedspartners wordt gewerkt aan een natuurlijke en klimaatbestendige rivier. In het Dinkeldal worden er inrichtingsmaatregelen uitgevoerd in zogenoemde ‘kralen’. Per kraal worden maatregelen genomen die de leefomgeving voor planten en dieren verbeteren en de aanwezige natuur versterken. BZIM verzorgt het projectmanagement, van planfase tot en met uitvoering.

In het zogenoemde Beneden Dinkeldal stroomt de Dinkel vanaf Harseveld bij kanaal Almelo-Nordhorn in het zuiden tot aan de Duitse grens. Waterschap Vechtstromen heeft hier een opgave die voortkomt uit de Kaderrichtlijn Water (KRW).

Middels herinrichting zorgt het waterschap voor meer natuurlijke variatie in oevers, stroming en begroeiing. Ook het vismigreerbaar maken van twee stuwen (Stokkenspiek en Schuivenhuisje) is onderdeel van de opgave. BZIM verzorgt het projectmanagement en trekt het grootschalige gebiedsproces met de stakeholders. De herinrichting van het Dinkeldal is in 2026 afgerond.

De gemeente Leusden werkt aan de planvorming voor de uitbreidingswijk Tabaksteeg Zuid. Om de nieuwe uitbreidingswijk toekomst-, en klimaatbestendig te maken is inzicht vereist in de geohydrologie in het plangebied Tabaksteeg Zuid.

Voor de gemeente Leusden is een (geo-)hydrologisch onderzoek uitgevoerd met als doel inzicht te verkrijgen in de (grond)waterhuishouding ten behoeve van een toekomst- en klimaatbestendige inrichting.

Voor het ontwikkelingsgebied is een veldwerkplan opgesteld waarbij zorgvuldig de locaties zijn gekozen van de peilbuizen. Dit is gedaan op basis van de lokale maaiveldhoogte, bodemopbouw en de verwachte stromingsrichting van het grondwater. In de peilbuizen zijn telemetrische dataloggers geïnstalleerd waarmee gedurende één jaar de grondwaterstand is geregistreerd. De verzamelde grondwaterstandsdata zijn geanalyseerd om de representatief hoge en lage grondwaterstanden (RHG en RLG) te bepalen. Op basis hiervan zijn isohypsenkaarten en ontwateringskaarten opgesteld. Met de verzamelde data is een advies opgesteld met betrekking tot ophoging van het maaiveld, behoud van open waterstructuren en aanvullende maatregelen zoals drainage, om voldoende ontwatering en infiltratiemogelijkheden te garanderen.

BONSAI staat voor Boosting flood resilience in estuarine systems anticipating shifting climate zones. STOWA is lead partner binnen BONSAI. BZIM verzorgt namens STOWA het projectmanagement. Hierbij zetten we onze ervaringen in vanuit andere Interreg-projecten, zoals Polder2C’s.

In dit Europese Interreg-project ontwikkelen projectpartners uit België, Duitsland, Frankrijk en Nederland kennis en vaardigheden om de getijdenestuaria in Noordwest-Europa voor te bereiden op de gevolgen van de klimaatverandering. Doel is de uitkomsten en best practices uiteindelijk in alle vier de landen toe te passen. BONSAI simuleert daarvoor verschuivende klimaatzones om oplossingen aan te reiken én kennis te vergroten omtrent overstromingsrampenbeheer. Men richt zich op drie thema’s: kortetermijnrobuustheid van overstromingsbescherming (tegen erosie en dierlijke activiteit), langetermijnweerbaarheid tegen klimaatverandering (biodiversiteit, vegetatie en nature-based solutions) én het verbeteren van rampenbeheer bij overstromingsgevaar.

Voor diverse gemeentes op de Utrechtse Heuvelrug voert BZ Ingenieurs & Managers grondwateronderzoeken uit. De onderzoeken zijn met name gericht op grondwateroverlast door de extreme hoeveelheid neerslag die de afgelopen periode is gevallen.

De effecten van de extreme hoeveelheid neerslag van afgelopen jaar zijn goed zichtbaar op de grondwaterstanden van de Utrechtse Heuvelrug. In sommige delen van de Utrechtse Heuvelrug staan de grondwaterstanden een meter hoger dan het gemiddelde van de afgelopen 20 jaar. De hogere grondwaterstanden leiden met name tot grondwateroverlast op de flanken van de Utrechtse Heuvelrug.

BZ Ingenieurs & Managers is actief betrokken bij diverse projecten in deze regio, waar we onze kennis inzetten om tot duurzame en klimaatbestendige oplossingen te komen.

De gemeente Zwartewaterland gaat de komende jaren in de wijk Binnenlanden West in Genemuiden aan de slag met rioolvervanging, afkoppelen van hemelwater en het klimaatbestendig maken van de wijk.

De gemeente Zwartewaterland gaat de wijk Binnenlanden West in Genemuiden herinrichten met een toekomstgerichte aanpak. Door de geplande rioolvervanging en de aanleg van een ‘blauwe HWA-ader’ wordt de wijk voorbereid op de klimaatveranderingen van morgen. Voor de gemeente hebben wij een uitgebreid grondwateronderzoek uitgevoerd, om de risico’s op grondwateroverlast en grondwateronderlast voor nu en in de toekomst te bepalen.

Voor een klimaatbestendige wijk is van belang dat de grondwaterstanden niet te hoog worden. De grondwaterstanden moeten ook niet te laag worden, omdat daarmee risico ontstaat op paalrot van de funderingen en op extra maaivelddaling. BZ Ingenieurs & Managers heeft de gemeente geadviseerd in een grondwatersysteem dat rekening houdt met grondwateroverlast als funderingsschade, waardoor Binnenlanden West een duurzame en leefbare wijk blijft voor de toekomst. Hiervoor is onder andere een funderingsdatabase opgesteld voor de wijk Binnenlanden West en zijn de woningen met houten palen in beeld gebracht.

De Oude Ketelmakerij is een voormalig bedrijventerrein in Hengelo dat getransformeerd wordt tot woongebied. De gemeente wilde een groenblauwe inspiratie geven aan de bestaande inrichtingsideeën, waarbij de woningbouwopgave hetzelfde blijft en de principes van “water en bodem sturend” worden toegepast.

Met de projectgroep van de gemeente hebben we de eisen en wensen ten aanzien van groen en water in beeld gebracht. In en door een tweetal ontwerpateliers met de projectgroep en Buro Stedenbouw hebben we dit in fasen uitgewerkt naar structuurdragers voor groen, blauw en spelen. Deze structuurdragers hebben we verduidelijkt met sfeerbeelden en een inrichtingsschets.

Om de benodigde ruimte voor water in de inrichtingsschets realistisch te laten zijn hebben we de benodigde ruimte voor water bepaald. Hierbij wordt het water oppervlakkig ingezameld en getransporteerd naar wadi’s, daar verzameld en vertraagd geïnfiltreerd en afgevoerd naar het oppervlaktewater. De wadi’s zijn ingepast in de inrichtingsschets.

Het groenblauwe inrichtingsmodel is een inspiratiedocument voor de verdere uitwerking en samenwerking met de ontwikkelende partij. Hiermee wordt de ontwikkelende partij geënthousiasmeerd om de openbare ruimte in het gebied een groenblauwe “plus” te geven. Ook is het een onderbouwing van de gemeente voor de te volgen procedures en de op te stellen groene en blauwe paragraaf van het bestemmingsplan.

Grondwater en begraafplaatsen gaan niet altijd samen. Het Besluit op de Lijkbezorging vraagt een grote ontwatering, zeker voor dubbellaags begraven. We hebben veel ervaring met het op een zorgvuldige en respectvolle wijze monitoren van de grondwaterstanden op een begraafplaats. En in het aandragen van oplossingenwanneer de grondwaterstanden te hoog zijn.

Hoge grondwaterstanden op begraafplaatsen betekent water in de graven bij begrafenissen. Maar ook het afbraakproces gaat trager, waardoor bij het ruimen menselijke resten kunnen worden aangetroffen. Onwenselijke situaties op een plek en moment waarop een respectvolle omgang met een overledene voorop staat.

We helpen u met bijvoorbeeld:

• opstellen meetplan grondwatermonitoring;
• grondwatersituatie in beeld brengen door monitoring grondwaterstanden en/of ervaringen op te halen van beheerders;
• toetsing ontwatering op begraafplaatsen;
• ontwateringsadvies (ophoging en/of drainage) bij uitbreiding van begraafplaatsen inclusief drainageplan;
• afweging van maatregelen bij onvoldoende ontwatering en passend advies over mogelijke maatregelen wanneer de ontwatering te klein blijkt

Wilt u meer informatie over grondwater op begraafplaatsen? Bekijk het productblad hiernaast of neem contact op met Maaike Klein Overmeen. We bespreken graag de mogelijkheden.

In 2023 heeft de gemeente Bodegraven een herinrichting van de Wijk Elzenhof in Bodegraven uitgevoerd. Bewoners ervaren sinds de herinrichting aanzienlijk meer (grond)wateroverlast dan voorheen. BZIM heeft met een feitelijk en onafhankelijk onderzoek onderzocht of de ervaringen van de bewoners kloppen. Ook heeft BZIM geadviseerd over maatregelen en verantwoordelijkheden binnen het stedelijk (grond)waterbeheer.

Bij de herinrichting is het openbaar terrein opgehoogd met BIMs (een licht ophoogmateriaal) en is de wijk bovengronds opnieuw ingericht. Het gemengde rioolstelsel is vervangen door een gescheiden stelsel. Het hemelwaterstelsel heeft twee functies gekregen: het afvoeren van hemelwater en reguleren van grondwaterstanden (DIT-riool).

Om het effect van het nieuwe hemel- en grondwatersysteem op de grondwaterstanden te bepalen hebben we een onderzoeksplan opgesteld. Het onderzoek is onafhankelijk uitgevoerd, op basis van feiten. Tegelijkertijd hebben we ook geluisterd naar de ervaringen van de bewoners en bouwkundige kenmerken van de woningen in kaart gebracht. De werking van het aangelegde systeem is beoordeeld op basis van revisietekeningen en een veldbezoek.

In de wijk zijn voor, tijdens en na de werkzaamheden grondwaterstanden gemonitord. De grondwatersituatie vooraf en na herinrichting zijn met elkaar vergeleken. Hierbij is ook de reactie door de neerslag op de grondwaterstanden meegenomen. Uit de meetdata blijkt dat het DIT-systeem een stabiliserende werking heeft op de grondwaterstanden. De mogelijke oorzaken van de overlast hebben we gerapporteerd en we hebben een advies opgesteld voor de
te nemen maatregelen. Ook hebben we de verantwoordelijkheden binnen het stedelijk (grond)waterbeheer voor gemeente, waterschap én perceeleigenaar toegelicht.